İktisatta yer alan giffen mal kavramı, fiyatı arttığında daha fazla talep edilen ya da satın alınan mallar için kullanılmaktadır. Giffen mallar, ikame mallar ya da tamamlayıcı mallar gibi fiyat ve talep endeksine bağlıdır ve bu yaklaşım ile incelenmektedir. Giffen mallar aynı zamanda iktisat teorisinde yer alan Giffen paradoksu açısından da önem arz eden temel bir inceleme konusudur.
Bu Yazıda Bulabilecekleriniz
Giffen Mal Nedir?
İktisat teorisi ve ekonomide kullanılan Giffen mal, bir malın fiyatının yükseldikçe talebinin de artması ile tanımlanan mallardır. Normalde bir malın fiyatı ve mala olan talep arasındaki ilişki ters orantılı iken Giffen mallar fiyat-talep ilişkine aykırı bir mantıkla işlemektedir. Bu açıdan giffen mallar iktisadi olarak tüketicilerin talep teorisine aykırıdır. Düşük gelirli ve lüks olmayan mallar için geçerli olan bu durum, Giffen malın fiyatı düşünce malın talebinin düşmesine, yükseldiğinde ise mala olan talebin artmasıyla sonuçlanmaktadır.
Piyasada bulunan herhangi bir mal için fiyatı artınca talebin düşmesi durumu talep eğrisinin aşağı doğru eğimli olması ile gösterilmektedir. Bu grafik yorumu bir malın fiyatının artması sonucunda o mala yönelik tüketici talebinin düşmesi ya da düşeceğini ifade etmektedir. Ancak öte yandan Giffen mallar ile ilgili olan fiyat-talep ilişkisi, yukarı eğimli talep eğrisi ile gösterilmekte, malın fiyatı arttıkça mala yönelik talebin de artacağını ya da arttığını belirtmektedir.
Giffen mal fiyatı arttıkça talebi de artıran özelliği ile talep-fiyat dengesine meydan okumaktadır. Bunun temel nedeni ise Giffen mal sınıfındaki ürünler için yakın ikame ya da ikame malların bulunmaması ile giffen malların görece zorunlu ürünler olmasıdır.
Giffen mallar genellikle zorunlu tüketim ürünleri olan besin ürünlerinden oluşmaktadır. Temel besin ürünleri olduğundan dolayı bu ürünlerin fiyatı arttığında talep de artmakta, fiyatları düştüğünde bu mallara olan talep de düşmektedir.
Giffen mal kategorisindeki ürünlerin fiyat yükselişi, beraberinde harcanabilir gelir düzeyini de düşürmektedir. Bu durumda tüketiciler giffen mallar için harcadıkları para yüzünden daha yüksek fiyatlı ürün alamaz ya da lüks ürün tüketimine gidemezler. Sonuç olarak bu senaryoda tüketiciler harcanabilir gelirleri ile daha fazla giffen malı alır, lüks mallardan vazgeçer, piyasa içinde alışılmışın dışında arz ve talep hareketliliği meydana gelir.
Giffen Paradoksu
Piyasadaki fiyat ve talep dengesine aykırı bir durum yaratan Giffen mal 1800’lerde İskoçyalı ekonomist ve istatistikçi Sir Robert Giffen tarafından teorize edilmiştir. Sir Giffen, yaşadığı dönemde patates fiyatları üzerinden bir araştırma gerçekleştirerek, söz konusu iktisadi paradoksa ulaşmıştır. Patates fiyatlarının artış göstermesine rağmen patatese olan talebin artması, dönemin piyasa koşullarında paradoksal bir durum yaratmaktadır.
Dönemin koşullarında patatesin yakın ikamesinin bulunmaması ve temel besin kaynaklarından biri olarak tüketilmesi, patatesin fiyatının artmasına karşılık tüketici taleplerinin de artması ile sonuçlanmıştır. Gelirlerinin büyük kısmını patatese harcayan tüketiciler için, başka bir lüks mal alabilme imkanı kalmamakta bu durumda yalnızca patates alınabilmektedir.
Dönemin iktisadi koşullarında piyasa düzenine aykırı bir durum oluşturan Giffen paradoksu temelde üç koşul olduğunda ortaya çıkmaktadır;
- İstisna olarak sayılan malın düşük mal olması gerekidir,
- Bahse konu olan malın ikamesi olmamalıdır,
- Giffen malın tüketici gelirinde büyük bir harcama kalemi olarak yer tutmalıdır.
Genellikle kıtlık, yokluk, savaş ya da ticaret kısıtlamalarının olduğu dönemlerde meydana gelebilen bu paradoksal durum tüketicilerin bütçe kısıtlılığı yaşadığı durumlarda bile giffen mala yönelik talebi canlı tutmaktadır.
Güncel Durumda Giffen Mal
Giffen mal kavramı 19. yüzyıl koşullarında dönemin iktisadi koşullarına aykırı olan bir durumu açıklamak için kuramsal bir yaklaşım ortaya koymaktadır. 1800’lü yıllarda belirli besin ürünlerinin yerine tüketilebilecek besin kaynakları olmadığından patates, pirinç, un gibi temel tüketim ürünleri paradoksal bir talep-fiyat ilişkisi meydana getirebilmektedir. Bir ürünün tüketilme zorunluluğunun bulunması, sosyal ve iktisadi olarak kıtlık, yokluk ya da benzeri durumların yaşanması giffen mal istisnasını meydana getirmektedir.
Günümüzde giffen mal paradoksuna örnek olarak sunulabilecek bazı ürünler bulunmaktadır. Her ne kadar teorinin ortaya çıkmasından sonra temel tüketim ve besin ürünlerinde piyasa çeşitliliği olsa da bazı ürünler açısından giffen mal etkisi hala yaşanabilmektedir. Örneğin ekmek fiyatlarının arttığı bir senaryoyu ele alalım.
Ekmek ülkemizde temel besin ürünleri arasında yer almaktadır. Ekmek fiyatlarının arttığı, gelir düzeyinin sabit kaldığı bir durumda tüketiciler ekmeği alabilmek için diğer ürünlerden vazgeçmek durumunda kalmaktadır. Çünkü ekmeğin tüketilmesi diğer lüks gıdaların tüketilmesinden daha önemlidir. Ekmeğe benzer şekilde un, şeker, çay gibi ürünler giffen mal örnekleri olarak ele alınabilmektedir.
